بقه‏ بندي علائم

    تاكنون طبقه‏بندي متفاوتي ارائه شده است. در اين ميان ساده‏ترين طبقه‏بندي، علائم را به دو گروه علائم حقيقي و علائم مجازي تقسيم و سپس هريك از آنها به سه دسته علائم مكاني يا موقع، خطي و سطحي طبقه‏بندي نموده‏اند.

    1ـ علائم حقيقي: تمام علائمي كه عناصر و پديده‏هاي فيزيكي و قابل رؤيت را نشان مي‏دهند جزء علائم حقيقي محسوب مي‏گردند.

    2ـ علائم مجازي: شامل كليه علائمي است كه موضوع مورد نمايش آنها يا وجود خارجي نداشته يا نافذ شكل قابل مشاهده مي‏باشد (مانند تراكم جمعيت يا ميزان سود).

    حال به توضيح انواع علائم قراردادي در طبقه‏بندي علائم مي‏پردازيم:

1-7- انواع علائم قراردادي

ـ علائم قراردادي مكاني

    علائم نقطه‏اي آن دسته از علائم مكاني هستند كه به صورت دايره، مثلث، مربع يا اشكال كوچك ديگر با قطرهاي متفاوت در نقشه ظاهر مي‏شوند و معمولاً موقعيت يك عارضه يا پديده را نمايش مي‏دهند. با تغيير شكل، اندازه و رنگ علائم نقطه‏اي مي‏توان تعداد زيادي علائم بوجود آورد. نقطه براي نمايش شهر، مثلث براي نمايش ايستگاه، مثلث‏بندي و دايره براي نمايش جمعيت يك شهر بكار مي‏رود. علائم نقطه‏اي هم براي نشان دادن خصوصيات كمي و هم براي نمايش خصوصيات كيفي اطلاعات مورد استفاده قرار مي‏گيرد.

 به عنوان مثال، با تغيير قطر يك دايره مي‏توان شهرها را برحسب اهميتشان نمايش داد.

ـ علائم قراردادي خطي

    علائم خطي موارد استعمال بسيار زيادي در نقشه دارد. با تغيير شكل، ضخامت و رنگ خطوط مي‏توان علائم خطي متعددي بوجود آورد. علائم خطي معمولاً امتداد يك عارضه را در روي زمين نشان مي‏دهد.

ـ علائم سطحي

    علائم سطحي آن دسته از علائم هستند كه مساحتي از نقشه را اشغال كرده باشند. چون شكل و ابعاد يك ناحيه در روي نقشه به شكل و اندازه‏ي طبيعي آن در روي زمين بستگي دارد، از اين جهت خصوصيت فرم و اندازه كه در علائم نقطه‏اي و خطي بكار مي‏رود، در مورد علائم سطحي مطرح نمي‏شود.

    دو نكته مهم را درباره‏ي علائم در جدول راهنما بايد رعايت كرد. اول اينكه در انتخاب علائم بايد به واقعيت نزديك باشند. به طور مثال اگر از هواپيما براي نشان دادن فرودگاه استفاده مي‏كنيم، شكل ما به هواپيما شبيه باشد. ديگر اينكه اندازه شكل انتخابي در داخل نقشه با اندازه‏ي نقشه تناسب داشته باشد.

رنگ‏ها

    همچنان كه از علائم براي توجيه جدول راهنما استفاده مي‏كنيم، استفاده از رنگ‏ها نيز همين كاربرد را دارد، يعني قابل توجيه است. در رنگها،

    ـ رنگ سفيد براي نشان دادن برف‏ها و ابرها

    ـ رنگ قهوه‏اي براي نشان دادن ارتفاعات

    ـ رنگ زرد براي نمايش دشت‏ها

    ـ رنگ سبز براي نمايش رويش گياهي، جلگه‏ها . . .

    ـ رنگ آبي براي نشان دادن پهنه‏هاي آبي و رودها

    ـ رنگ قرمز براي نمايش ساختمانها و جاده‏ها

    ـ رنگ سياه براي نوشتن اسامي و نامها

    در بهره‏ گيري از رنگ‏ها به دو مورد اساسي بايد توجه داشت:

    نخست اينكه رنگها هم خانواده باشند، مثل استفاده از رنگ قهوه ‏اي و زرد. ديگر اينكه رنگها پله‏اي باشد. به طور مثال: براي نمايش ارتفاع كم به زياد، رنگ قهوه ‏اي از كم‏رنگ شروع و به قهوه‏ اي پر رنگ تمام مي‏شود يا در مورد عمق يا ژرفا از عمق كم به عمق زياد، رنگ آبي كم‏رنگ و درنهايت آبي پر رنگ به خود مي‏گيرد.

ـ جهت شمال

    در جدول راهنما و يا گاهي در خارج آن و در پايين نقشه جهت شمال را با فلش يا حرف N نمايش مي‏دهيم.

نحوه‏ استفاده از نقشه به‏ويژه بر روي زمين

    زماني يك كاربر نقشه‏اي از شهر يا مكاني ديگر در دست دارد، استفاده درست از آن به گونه‏اي كه بتواند محل مورد نظر را پيدا كند، بسيار اهميت دارد. براي اين كار به طور نمونه اگر نقشه‏اي از تهران را در دست داشته باشند و بخواهد ميدان انقلاب را در محلي كه از شهر تهران ايستاده پيدا كند، شرط لازم و كافي اين است كه اول بايد شمال نقشه (كه همان بالاي هر نقشه‏اي است) را بر شمال جغرافيايي يا واقعي تهران منطبق كند. در اين صورت به آساني مي‏تواند به هر نقطه‏اي كه بخواهد از محلي كه در تهران ايتساده حركت و آن را پيدا كند. بنابراين با انطباق شمال نقشه بر شمال واقعي يا جغرافيايي مكان، جنوب، شرق و غرب نقشه يقينا بر جنوب، شرق و غرب جغرافيايي منطبق خواهد شد. در غير اينصورت استفاده از نقشه و پيدا كردن محل‏هاي مورد نظر بر روي زمين مشكل خواهد بود.

طبقه ‏بندي نقشه‏ها

    نقشه به عنوان مهمترين ابزار از تنوع بسياري برخوردار است.

 علت اين امر تنوع و فراواني پديده‏هاي سطح زمين است و نمي‏توان تمامي آنها را در يك نقشه نشان داد. از اين رو براي نمايش اين پديده‏ها و نيز براي پرهيز از شلوغي نقشه و با توجه به هدف نقشه بسياري از آنها حذف مي‏گردد و تنها پديده‏هايي در روي نقشه نمايش داده مي‏شود كه مورد نياز باشند. تاكنون طبقه‏بندي‏هاي متفاوتي از نقشه به عمل آمده كه برحسب موضوع، مقياس و يا محتوي نقشه‏ها انجام گرفته است.

الف ـ طبقه‏ بندي نقشه‏ ها براساس موضوع

    در اين طبقه‏بندي نقشه‏هاي جغرافيايي به هفت گروه تقسيم مي‏شوند:

    1ـ نقشه ناهمواريها: كليه نقشه‏هايي كه بعد سوم را نمايش مي‏دهند مانند توپوگرافي، زمين‏شناسي، ژئومورفولوژي و ... .

    2ـ نقشه‏ هاي قابليت اراضي: شامل نقشه‏هاي خاك، پوشش گياهي، منابع آب، كاربري زمين.

    3ـ نقشه‏ هاي اقليمي: مانند نقشه‏هاي اقليمي و آب و هوايي، ايزومتري، ايزوپلت.

    4ـ نقشه‏ هاي اقتصادي: مانند نقشه‏هاي كشاورزي، صنعتي و خدماتي.

    5ـ نقشه‏ هاي جمعيتي: مانند نقشه‏هاي پراكندگي، تراكم، رشد و گروههاي سني جمعيت.

    6ـ نقشه‏ هاي سكونتگاهي: مانند نقشه‏هاي سكونتگاهي، نقشه‏هاي ساختماني، نقشه‏هاي هادي و نقشه‏هاي جامع.

    7ـ نقشه ‏هاي فرهنگي: مانند نقشه‏هاي توريستي، نقشه‏هاي سياسي، فرهنگي و مذهبي.

ب ـ طبقه‏ بندي نقشه براساس مقياس

    ميزان دقت نقشه وابسته به مقياس آن است و به پنج گروه تقسيم مي‏گردند:

1ـ مقياس خيلي بزرگ       كمتر از 10,000 >

2ـ مقياس بزرگ                50,000 - 10,000

3ـ مقياس متوسط             500,000 - 50,000

4ـ مقياس كوچك               1000,000 - 500,000

5ـ خيلي كوچك                 بيشتر از 1000,000<

ج ـ طبقه‏ بندي نقشه‏ها براساس نوع محتوي و زمينه كاربرد

    1ـ نقشه‏هاي عمومي كه منحصرا پديده‏هاي فيزيكي نسبتا ثابت طبيعي (مانند كوهها و جنگل‏ها) و انساني (مانند شهرها، جاده‏ها) كه شكل مشخص دارند ديده مي‏شود. اين نقشه‏ها به پنج قسمت نقشه‏هاي قاره‏اي، نقشه‏هاي منطقه‏اي، نقشه‏هاي كشوري و نقشه‏هاي توپوگرافي تقسيم مي‏شود.

    2ـ نقشه‏هاي ويژه كه همان نقشه‏هاي موضوعي هستند كه شامل: نقشه‏هاي ناوبري هوايي يا چارت هوانوردي، نقشه‏هاي دريانوردي يا چارت‏هاي دريايي، نقشه‏هاي راه، نقشه‏هاي توريستي و گردشگري، نقشه‏هاي شهري و نقشه ثبت املاكي (كاداستر) و نقشه‏هاي الگو (نقشه‏هاي آينده‏نگر و پيش‏بيني شده) است.

    مهمترين آنها نقشه‏هايي است كه توسط شهرداريها براي مناطق شهري ترسيم مي‏گردند. احداث معابر جديد و تعريض معابر قديمي قبل از آنكه اقدامي در زمينه ايجاد آنها در محدوده شهر انجام مي‏گيرد.

1ـ جعفري، عباس، 1363، نقشه‏خواني گيتاشناسي، تهران، انتشارات گيتاشناسي، چاپ اوّل.

2ـ جعفري، عباس، 1380، نقشه‏خواني، تهران، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، چاپ دوم.

قطب هاي جغرافيايي

•در نيم راه قطب هاي جغرافيايي خطــي فرضي به نام استوا در نظر گرفته مي شود كه زمين را به دو نيم كره شمال و جنوبي تقسيم مي كند.

•زمين تقريباً يك كـره ي كامل است. و از آنجــا كه كره زمين مي چرخد ، دو نقطـه اي را كه در بالا و پايين زمين حـول آن مي چرخد مي توان نقاط مبدأ را در نظــر گرفت. به اين دو نقطـه قطب هاي جغرافيـايي گويند.

  عرض جغرافيايي

•تعدادي دايره فرضي به نام مـدار به موازات استوا رسم مي شود كه عـرض جغرافيـايي را نشان مي دهد و بــه 90 درجه شمـالي و جنـوبي تقسيــم شده اند.

طول جغرافيايي

•طول جغرافيايي را با نصف النهــارها مشخص   مي كنند.

• نصف النهارها دوايـري فرضي هستند كه از دو قطب مي گذرند.

•يك نصف النهـار را بعنـوان مبنا انتخــاب كرده اند كه طـول آن صفــر است ( گرينويچ) فاصله نصف النهـار ها از يكديگر در استـوا حداكثـر و رو به قطــب ها به تدريــج كم  مي شود تا به صفــر مي رسنـد.

• حداكـثر مقـدار طول جغرافيايي 180 درجـه است يعني معـادل نصف محيط زمين

نقشه    MAP

اهميت نقشه

•اطلاعات سودمندي از قبيل مسافت ، موقعيت ، ارتفاع ، راههاي ارتباطي ، و ... را در اختيـار ما قرار مي دهد.

•آگاهي با ساير مناطق و سرزمينها و اطلاعات اشخـاص منحصـر به محيط زيست خويـش نمي گردد.

 مقياس عددي

•به صورت عدد مي باشد.

 •براي آنكه محاسبه آن به سرعت انجـام گيرد كسري نمايش داده مي شود.

 •1/N*1000‌ هر ميليمتـر در نقشه N متـر طول را روي زمين نشان مي دهد.

 مقياس خطي يا ترسيمي

•در زير آن خطي به صورت نوار كشيده شده است.

 •طول آن بر حسب فاصله ها در روي زمـين مشخص مي شود.